Barbara Engelking Knihy

'Rubin Trawnik, Szyja Marchewka i Luzer Rzodkiewka – botaniczne trio ze Skierniewic trudniło się rozpowszechnieniem wycofanych z obiegu banknotów b. Banku Polskiego, głównie zaś puszczaniem w obieg fałszywych pięćdziesięciogroszówek. (...) Wreszcie jednak oszustom powinęła się noga. W pewnym sklepie przy ul. Leszno zostali rozpoznani przez właściciela i oddani w ręce władz bezpieczeństwa. (Gazeta Żydowska, 28 VII 1941) Pierwsze zarządzenia antyżydowskie pojawiły się już na samym początku niemieckiej okupacji – opaski z gwiazdą Dawida obowiązywały od grudnia 1939 r. Równolegle zaczęły się rabunki własności żydowskiej nieco później odebrano Żydom emerytury i zakazano wykonywania wielu zawodów, później odebrano posiadane nieruchomości, a w listopadzie 1940 r. Niemcy zamknęli Żydów w getcie, gdzie zepchnięto ich w nastraszniejszą nędzę. Celem tej książki jest – z jednej strony – zarysowanie wpływu hitlerowskiego prawodawstwa na warszawskich Żydów. Z drugiej zaś strony celem tej pracy jest próba opisania reakcji Żydów na terror okupanta, a w szczególności takich reakcji, które wchodziły w konflikt z obowiązującymi przepisami. Żeby przetrwać, trzeba było łamać prawo na najrozmaitsze sposoby. Postępowali tak zarówno zwykli ludzie, jak i zawodowi przestępcy, którzy nieraz umiejętnie wykorzystywali niemieckie ustawodawstwo. Książka ukazuje mało znane zagadnienia zachowań przestępczych w getcie warszawskim. Na podstawie zachowanych relacji żydowskich, raportów niemieckich oraz źródeł sądowych i policyjnych, przedstawia ewolucję przestępczości rozwijającej się w ramach oraz w wyniku narastającego terroru okupanta. Praca przedstawia związki między 'nową' przestępczością okupacyjną, a przedwojennymi kryminalistami, którzy kontynuowali swą działalność podczas wojny. Przedmiotem zainteresowania autorów jest również związek między żydowskimi przestępcami a władzami niemieckimi. Autorzy przybliżają czytelnikowi nieznany i nieco zapomniany świat przestępczości za murami getta. Książka ukazuje postawy i zachowania mieszkańców dzielnicy zamkniętej w różnych stadiach jej izolacji i świadomości losu, jaki gotują niemieccy oprawcy. Ukazuje także ciekawą perspektywę stosunków polsko-żydowskich w ich wymiarze handlowym, gospodarczym, ale także zwyczajnym - międzyludzkim. Ciekawym aspektem jest także zwrócenie uwagi na kontakty gettowego półświatka z jednej strony z podziemiem po 'aryjskiej stronie' miasta, z drugiej zaś z niemieckimi władzami i 'panami getta''

Getta warszawskiego nie ma. Możemy wprawdzie dostrzec okruchy jego murów czy fragmenty bruku ulicznego, ale w swej istocie ta część miasta, warszawska dzielnica zamknięta, jest przed nami zakryta: ziemią, asfaltem, fundamentami nowych domów i niepamięcią. Jedynym obszarem, gdzie można jeszcze odnaleźć mieszkańców getta wraz z ich domami i ulicami, z ich życiem, cierpieniem i śmiercią, jest miejsce w naszej pamięci. Przewodnik oprowadza po mieście nieistniejącym. Jest ono zbudowane z wielu indywidualnych zapisów, świadectw i dokumentów. Na ich podstawie autorzy odtwarzają topografię getta, ówczesne realia i atmosferę tamtych miejsc i dni. Ze wstępu do drugiego wydania Książka Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, owoc wieloletniej wspólnej pracy, ukazała się dwanaście lat temu. W dynamicznie rozwijających się w Polsce interdyscyplinarnych badaniach nad zagładą Żydów to niemal cała epoka. My sami jesteśmy bogatsi o nowe doświadczenia badawcze, odkryliśmy nowe źródła bądź dotarliśmy do tych, które wcześniej nam umknęły. Dojrzeliśmy więc do tego, aby wrócić do Przewodnika, poprawić zauważone błędy, w wielu miejscach uzupełnić, pogłębić, a tam, gdzie okazało się to konieczne – zmienić. Poszczególne rozdziały zostały poszerzone i uaktualnione, bogatsza jest też egzemplifikacja źródłowa. Niemniej drugie, poprawione i uzupełnione, wydanie zachowuje podstawową strukturę kompozycyjną i układ treści pierwszego. W mocy pozostaje więc opis zawartości Przewodnika przedstawiony w tekście „Od Autorów”, który przedrukowujemy z wydania pierwszego, uzupełniając jedynie wskazówki bibliograficzne i niezbędne uaktualnienia. Należy odnotować znaczące zmiany w opracowaniu kartograficznym autorstwa Pawła E. Weszpińskiego. Zostało ono zweryfikowane dzięki nowym źródłom, przede wszystkim cennej kolekcji niemieckich zdjęć lotniczych Warszawy z okresu okupacji, odnalezionej przez Zygmunta Walkowskiego w amerykańskim Archiwum College Park (Maryland).

Warszawa dnia 23.40 r. Szanowny panie gistapo zawiadamiam rzecz radiowe bo na słow niemam odwagi. Tylko listownie proszę jechać na ulice Pańske N 3 do Dozorcyon ma radjo zamurowane wkuhni wścianie wtem wmiejscu co stoiy kohnia potej stronie toiest iego własne łon go shował ja gwarantuje że na pewno znandzće bo dotej pory jeszcze jest tylko na pewno bo ja będę wiedzić czy ście byli bojak nie to ja będę wiedzić co mam robić stem. W zespole 'Der Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD fur den Distrikt Warschau' w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie znajduje się teczka zawierająca dwieście pięćdziesiąt pięć anonimowych donosów do władz niemieckich 1940-1941. Teczka ta, jeszcze nieuporządkowana, została przekazana do Instytutu Pamięci Narodowej z byłego Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Donosy zgromadzone w brązowej, tekturowej, zawiązanej na teczce - to bez wątpienia oryginały z czasów okupacji. Sygnowane są podwójną numeracją (granatowym i czerwonym kopiowym ołówkiem), ułożone według numeracji oznaczonej na czerwono i w miarę chronologicznie. Pierwszy donos, pochodzący z Otwocka i informujący o sfingowanej kradzieży jedenastu worków cukru z magazynu aprowizacyjnego Zarządu Miejskiego, datowany jest: 7 lipca 1940 roku, ostatni, zawiadamiający, „że stacje benzynowe: Zamojskiego róg Zielenieckiej na Pradze oraz na Żoliborzu plac Wilsona używają fałszywych kwitów na benzynę” – nosi datę 23 czerwca 1941 roku. Większość donosów dotyczy Warszawy (przynajmniej 188), około dwudziestu – Radzynia Podlaskiego

"Dariusz Libionka befasst sich in seiner umfassenden Studie mit der Judenvernichtung im Generalgouvernement, dem von den Deutschen 1939 bis 1945 besetzten und nicht unmittelbar annektierten polnischen Gebiet. Unter dem Tarnnamen "Aktion Reinhardt" begannen die Nationalsozialisten 1942, ihren Plan zur physischen Vernichtung der polnischen und der aus dem Reich sowie den besetzten Gebieten verschleppten Juden in den Mordlagern Belzec, Sobibor und Treblinka umzusetzen. Sie zerstörten die jüdischen Gemeinden, errichteten das Konzentrationslager in Lublin (Majdanek) sowie zahlreiche Zwangsarbeitslager. Der Massenmord an 1,8 Millionen europäischen Juden und Zehntausenden Sinti und Roma im Rahmen der "Aktion Reinhardt" war eine der verheerendsten Vernichtungsaktionen in der Geschichte der Menschheit." -- From publisher's website

Kein anderes Thema hat das Selbstbild der Polen nach 1989 so erschüttert wie ihr Verhältnis zu den Juden. Sie sahen sich als Helfer und Retter, aus keiner anderen Nation wurden in Yad Vashem so viele Menschen als »Gerechte unter den Völkern« geehrt. Doch spätestens seit der Debatte über das Massaker von Jedwabne steht fest: Auch Polen haben ihre jüdischen Mitbürger erpreßt, denunziert, ermordet. In den letzten 20 Jahren fand zwischen den »Unschuldsbesessenen« und jenen Polen, die sich den Schattenseiten der Vergangenheit stellen wollen, eine intensive Debatte statt, deren wichtigste Beiträge in diesem Band versammelt und kommentiert werden.