Kuźniar Roman Knihy

Od pierwszego wydania tego podręcznika upłynęło niewiele ponad osiem lat. Natomiast w obszarze, którego dotyczy, wydaje się, że minęła epoka. Wówczas liberalny porządek międzynarodowy, z dominacją Zachodu w sferze bezpieczeństwa, mocno – przynajmniej było takie wrażenie – się trzymał. Zachód dyktował warunki gry i narzucał narrację. Obecnie znajdujemy się w odmiennej sytuacji. Choć to dopiero początek nowej fazy ewolucji porządku międzynarodowego i związanej z nim kwestii bezpieczeństwa, te nowe zjawiska są już silnie widoczne. Po pierwsze, w płaszczyźnie geopolitycznej mamy do czynienia z potężnym awansem Chin (nowy bipolaryzm) oraz wzrostem znaczenia „reszty świata”. Nawet słaba gospodarczo Rosja stała się militarnie asertywna. Zachód definitywnie stracił swobodę strategiczną w skali globalnej. Po drugie, choć nadal dochodzi do klasycznych konfliktów, zmagania między największymi przeniosły się do sfery informatycznej, do cyberprzestrzeni. Tam także masowo sączy się się fake news i uprawia dywersję informacyjną. Jak skutecznie – wystarczy wskazać wpływ Rosji na wybory prezydenckie w USA czy brexit. Wyrafinowane technologie, za chwilę także sztuczna inteligencja, zaczynają zastępować bezpośrednie użycie siły. Dlatego nowe, zmienione i poszerzone wydanie Bezpieczeństwa międzynarodowego jest z jednej strony klasyczne, pełni bowiem rolę standardowego akademickiego podręcznika przedmiotu. Zarazem jednak dobitnie uwzględnia te nowe zjawiska. Za taką wersją podręcznika stoi niemal ten sam, doświadczony empirycznie i teoretycznie zespół najstarszej uniwersyteckiej Katedry Studiów Strategicznych i Bezpieczeństwa Międzynarodowego, która jest częścią Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych UW.

Autor książki podjął próbę odpowiedzi na wiele ważnych pytań. Jaką rolę odegrała Europa w dziejach i jak ta rola zmieniała się w ciągu burzliwego wieku dwudziestego? Czy stary kontynent powoli traci swoją zdolność (współ)kształtowania świata? Czy przestaje być jego „lepszą częścią” (jakkolwiek niepoprawnie politycznie to brzmi)? Czy po wiekach dominacji odejdzie w cień innych wschodzących potęg? Czy obecnie możemy mówić o zmierzchu Europy? W jaki sposób Europejczycy mogą ocalić swoją tożsamość kulturową? Czy Unia Europejska przetrwa? A może już jej nie ma, choć nie jesteśmy jeszcze tego świadomi – podobnie jak dzieje się w przypadku odległych gwiazd, których paliwo już się wyczerpało, ale ich światło wciąż jeszcze do nas dociera?

Bohaterem tej książki jest porządek międzynarodowy. Nie jakiś wybrany, westfalski, wersalski, zimnowojenny czy liberalny, jak się nazywa kolejne porządki w historii lub politologii, lecz także w języku polityczno- publicystycznym. To jest rzecz o pierwszym w dziejach porządku międzynarodowym, który niezauważenie pojawił się bezpośrednio po I wojnie światowej i nadal trwa. Tytułowa perspektywa ontologiczna oznacza, że w książce podjęto próbę wyjaśnienia jego istoty, łącznie z genezą, strukturą oraz procesem i logiką rozwoju. Jest to propozycja rewizjonistyczna w stosunku do zadomowionych w literaturze przedmiotu ujęć „bohatera” książki. Ale też, co jest nieśmiałą nadzieją Autora, może skłaniać do ukierunkowanej analizy empirycznej oraz szerszej refleksji teoretycznej służącej poznaniu stosunków międzynarodowych jako jednej ze sfer rzeczywistości oraz przedmiotu badań. Dokonana w recenzowanym tekście synteza jest na najwyższym poziomie oraz w znakomity sposób łączy ogromną erudycję i wszechstronne doświadczenia jej Autora. A dla czytelników będzie stanowić i kompendium wiedzy, i skuteczną inspirację do samodzielnych badań i analiz. z recenzji Profesora Wojciecha Kosteckiego Roman Kuźniar – profesor dr hab., kierownik Katedry Studiów Strategicznych i Bezpieczeństwa Międzynarodowego Wydziału Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Warszawskiego. Były dyrektor departamentu analityczno-planistycznego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych oraz Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. Autor wielu publikacji z zakresu historii najnowszej stosunków międzynarodowych, bezpieczeństwa międzynarodowego, ochrony praw człowieka, polityki zagranicznej RP, m.in.: Prawa człowieka. Prawo – instytucje – stosunki międzynarodowe (wyd. III, dodruk 2006), Polityka i siła. Studia strategiczne – zarys problematyki (2005; wyd. II 2006), Pozimnowojenne dwudziestolecie 1989–2010. Stosunki międzynarodowe na przełomie XX i XXI wieku (2011), Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej (2012), My, Europa (2013), Europa w porządku międzynarodowym (2016); współredaktor i współautor: Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian (wraz z Z. Lachowskim, wyd. pol. 2003, ang. 2004), Kryzys 2008 a pozycja międzynarodowa Zachodu (2011), Bezpieczeństwo międzynarodowe (wraz z B. Balcerowiczem i in., 2012), współautor Wojny Zachodu. Interwencje zbrojne państw zachodnich po zimnej wojnie (M. Madej red., 2017), Jestem obywatelem Unii Europejskiej (2019). Od 1995 r. redaktor naczelny Rocznika Strategicznego. W latach 2010–2015 doradca Prezydenta RP ds. międzynarodowych.

Książka jest autorską fotografią ostatniej dekady w stosunkach międzynarodowych, w szczególności opisuje proces zmierzchu liberalnego porządku międzynarodowego. Jego narodziny i rozwój były przedmiotem wydanej w 2011 roku innej książki Romana Kuźniara Pozimnowojenne dwudziestolecie, choć wtedy jeszcze nie posługiwano się powszechnie pojęciem „liberalnego porządku”. Dekada zmierzchu obejmuje zasadniczo okres od zachodniej interwencji w Libii w 2011 roku po upadek Kabulu w końcu 2021 roku. Prezentacja życia międzynarodowego w tym czasie jest zatem nieco skrzywiona pod kątem lepszego ukazania schorzeń wewnętrznych, na które okazał się podatny liberalny porządek, błędów Zachodu w stosunkach zewnętrznych, jak i wzrostu potencjału mocarstw kontestujących ten porządek. Przy wszystkich zasługach, jakie liberalny porządek oddał życiu międzynarodowemu, okazał się fazą w ewolucji ładu międzynarodowego. Co po nim nastąpi i kiedy to się definitywnie stanie – jeszcze nie wiemy. Książka z pewnością będzie pożyteczna tak dla studentów różnych kierunków nauk politycznych, jak i dla wszystkich zainteresowanych współczesną problematyką międzynarodową.