Rybak Agnieszka Knihy

Reporterska opowieść o finis Poloniae na Kresach. Autorki odkrywają zapomniane postacie – rodzonego brata pierwszego polskiego prezydenta Gabriela Narutowicza, który opowiedział się za niepodległą Litwą, i zdarzenia – zmianę polskich granic wschodnich w 1951 roku. Tropią zagadkę śmierci rodziny Skirmuntów na Polesiu i znikania szczątków bohaterów z Cmentarza Orląt Lwowskich w latach 70. XX wieku. Śledzą dzieje polskiej rodziny z Berdyczowa podczas „operacji polskiej NKWD”. I tragiczny koniec kresowego Drzymały, który uparł się zostać w swoim domu na Wileńszczyźnie po II wojnie światowej. Autorki dotarły do nieznanych dokumentów. Odwiedziły każde z opisywanych miejsc.

Paweł Dangel – reżyser teatralny i jeden z najlepszych polskich menedżerów – przedstawia Państwu środkowoeuropejską wersję american dream. Chłopak ze Starówki. Wychowany w rodzinie z tradycjami, recytował wiersze kard. Wyszyńskiemu i biegał po odbudowywanej stolicy. Jeździł konno z przyszłym prezydentem i malował na murach wywrotowe napisy. Zanim trafił na studia reżyserskie, pracował w teatrze jako maszynista. W moskiewskim akademiku, w komunałkach na Arbacie zgłębiał ludzką duszę, poznając artystów i dysydentów. Stan wojenny zastał go na scenie. Reżyserował w Warszawie, Gdańsku, Poznaniu, Łodzi, tocząc swoje gry z cenzurą. Wyemigrował do Londynu, gdzie nieco przypadkiem został agentem ubezpieczeniowym. Po dziesięciu latach wracał do kraju jako wiceprezes Nationale-Nederlanden. Był prezesem Allianz Polska, którą zbudował od zera, i członkiem rady nadzorczej Banku Pekao. Za zasługi dla rozwoju nowej branży otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. Niechętny korporacyjnemu uniformowi, realizował romantyczną wersję biznesu, pamiętając, czego uczył się od najlepszych. Że cokolwiek by się działo, o 19.00 kurtyna musi pójść w górę. Że szanse od losu otrzymujemy po to, by kiedyś dać je innym. I że nie ma sukcesu bez odrobiny szaleństwa.

Kresy to wbrew nazwie aż połowa odrodzonej w 1918 roku Rzeczypospolitej. Zniszczony pierwszą wojną światową i wojną polsko-bolszewicką kraj rozpoczyna wielką odbudowę. Także Kresów. Miało być tak jak na Zachodzie, tylko jeszcze piękniej. Wystartował program budowy domów dla urzędników państwowych. W Wilnie ruszyła nowa radiostacja – podniecony dyrektor Hulewicz spoglądał na chmury i rozstawiał nad Wilią mikrofony do eksperymentalnego słuchowiska w plenerze. W Pińsku zalśnił stalą port marynarki wojennej, a dowódca kazał budować nowoczesne bezzałogowce. Bracia Konopaccy postawili pod Grodnem wielką fabrykę sklejki, z której powstawały najlepsze polskie – i nie tylko – samoloty. W Janowej Dolinie na Wołyniu wśród ukraińskich wsi wyrosła przy kopalni bazaltu wzorcowa osada robotnicza. A doktor Parymończyk w Zaleszczykach leczył tak dobrze, że miejscowi przemienili zapyziałą miejscowość w polską Riwierę. Autorki przypominają historie zapomniane i zamiast opowieści o dworkach kreślą obraz Kresów nowoczesnych. A potem sprawdzają, co dziś z tej nowoczesności zostało. „O Kresach bez zadęcia i historycznych pretensji, za to z czułością, poczuciem humoru i zachwytem. Królik zmienia się w fabrykę sklejki, okręty polskiej marynarki walczą z bolszewikami na Polesiu, odbiornik radiowy wyprodukowany przez trzech Żydów z Wilna podbija świat. Baśń o Polsce, w której wszystko jest możliwe. Opowieść o kraju, którego nie ma, a nam wolno wierzyć, że kiedyś istniał.” Dariusz Rosiak